Nauczyciel wspomagający w przedszkolu – rola, prawo, organizacja, dobre praktyki

Edukacja włączająca to nie „dodatkowa opcja”, ale standard pracy przedszkola. Jej celem jest takie zorganizowanie środowiska, by każde dziecko — także z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego — mogło uczyć się, bawić i rozwijać w swojej grupie. Kluczową postacią w tym systemie jest nauczyciel wspomagający (często nazywany też nauczycielem współorganizującym kształcenie specjalne), który razem z nauczycielem prowadzącym planuje i realizuje dostosowania, a nie „siada obok dziecka”.

KIM JEST NAUCZYCIEL WSPOMAGAJĄCY?

W przedszkolu publicznym i niepublicznym nauczyciel wspomagający to nauczyciel z kwalifikacjami z zakresu pedagogiki specjalnej, zatrudniany, by współorganizować kształcenie specjalne dziecka/dzieci z orzeczeniem. Różni się od:
– nauczyciela prowadzącego – ten odpowiada za całość pracy dydaktyczno-wychowawczej grupy;
– pomocy nauczyciela – stanowisko niepedagogiczne, wspiera opiekę i czynności opiekuńczo-porządkowe; zakres i zatrudnienie wynikają z przepisów o organizacji przedszkoli i prawa pracy;
– asystenta nauczyciela – stanowisko to nie funkcjonuje obecnie w przedszkolach w świetle aktualnych regulacji (ma charakter archiwalny lub dotyczyło innych etapów/warunków).

PODSTAWA PRAWNA (STAN NA 18 SIERPNIA 2025 R.)

Najważniejsze akty:
– Prawo oświatowe – tekst jednolity 2025 (obwieszczenie z 25 lipca 2025 r.) określa ogólne zasady funkcjonowania systemu i organizację pracy szkół i przedszkoli.
– Rozporządzenie MEN z 9.08.2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży z niepełnosprawnościami, niedostosowaniem społecznym oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym (tekst jednolity: Dz.U. 2020 poz. 1309) – to ono reguluje organizację wsparcia, zespół, WOPFU i IPET.
– Rozporządzenie MEN z 9.08.2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej (z późn. zm., m.in. 2022; tekst jednolity 2023) – definiuje formy i organizację pomocy w przedszkolu.
– Rozporządzenie MEN z 7.09.2017 r. w sprawie orzeczeń i opinii PPP – określa, czym jest orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego i opinia oraz procedury ich wydawania.
– BHP w szkołach i placówkach – rozporządzenie MENiS z 31.12.2002 r. (z późn. zm.) – odpowiedzialność dyrektora i zasady bezpieczeństwa.
– Kwalifikacje nauczycieli – nowelizacja z 8.08.2025 r. (Dz.U. 2025 poz. 1111) – aktualizuje m.in. wymagania wobec nauczycieli, w tym z zakresu pedagogiki specjalnej.

Orzeczenie vs opinia: orzeczenie PPP uruchamia obowiązek organizacji kształcenia specjalnego i zespołu ds. IPET; opinia wskazuje zalecenia, ale nie stanowi podstawy do kształcenia specjalnego.

KIEDY PRZYSŁUGUJE NAUCZYCIEL WSPOMAGAJĄCY W PRZEDSZKOLU

Zasadniczo wtedy, gdy dziecko posiada orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Ścieżka: wczesne rozpoznanie → konsultacja/diagnoza w PPP → wniosek i posiedzenie zespołu orzekającego → orzeczenie → decyzje dyrektora co do form wsparcia i zatrudnienia.

Przykładowa oś czasu

1. Rodzic zgłasza potrzeby/obserwacje, przedszkole uruchamia pomoc psychologiczno-pedagogiczną i dokumentuje działania. 2) PPP wydaje orzeczenie. 3) Dyrektor powołuje zespół, który sporządza WOPFU, a następnie IPET. W praktyce przyjmuje się, że WOPFU i IPET powstają niezwłocznie, najczęściej w terminie do 30 dni od wpływu orzeczenia.

KWALIFIKACJE I KOMPETENCJE

Po nowelizacji z 8.08.2025 r. kwalifikacje nauczyciela współorganizującego kształcenie specjalne są powiązane z nowymi standardami kształcenia nauczycieli i jednoznacznie odwołują się do pedagogiki specjalnej (w odpowiednich zakresach). Sprawdź szczegółowe wymagania w Dz.U. 2025 poz. 1111 i komunikatach resortu. Poza formalnym wykształceniem kluczowe są kompetencje: praca zespołowa, komunikacja z rodzicem, znajomość metod AAC/PECS, elementów TEACCH, pracy z dzieckiem w spektrum autyzmu, umiejętność planowania dostosowań środowiskowych i dydaktycznych.

ZADANIA I ODPOWIEDZIALNOŚĆ W PRAKTYCE

Nauczyciel wspomagający: współprowadzi zajęcia i sytuacje edukacyjne, przygotowuje i wdraża dostosowania, współtworzy WOPFU (wielospecjalistyczna ocena poziomu funkcjonowania) i IPET (indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny), współpracuje z PPP, dokumentuje działania i efekty. Odpowiada za bezpieczeństwo dzieci w takim samym zakresie jak pozostali nauczyciele, zgodnie z przepisami BHP. Granice odpowiedzialności wyznacza prawo i organizacja pracy (np. liczebność grupy, podział zadań z nauczycielem prowadzącym).

WSPÓŁPRACA W ZESPOLE

Najlepiej działa model „co-teaching”: wspólne planowanie (krótkie cotygodniowe „stand-upy”), podział ról na zajęcia, obieg informacji o celach i sposobach wspierania. Zespół obejmuje nauczyciela prowadzącego, wspomagającego, specjalistów (psycholog, pedagog specjalny, logopeda) oraz dyrektora; rodzic jest partnerem w planowaniu celów i ewaluacji.

DOKUMENTACJA I PLANOWANIE

WOPFU – diagnozuje funkcjonowanie dziecka i potrzeby (komunikacja, sensoryka, motoryka, emocje/społeczne, poznawcze, samoobsługa). IPET – przekłada to na cele krótkie i długie, interwencje, odpowiedzialnych i kryteria sukcesu. Dane zbieramy przez obserwacje, portfolio, notatki po-zajęciowe i okresowe przeglądy.

Przykładowe krótkie cele: „dziecko zainicjuje kontakt wzrokowy w 4/5 prób podczas powitania”; „wykorzysta piktogramy do wyboru aktywności w 80% sytuacji swobodnej zabawy”.

Przykładowe zapisy obserwacji (skrócone): „12.10 – podczas zajęć muzycznych dziecko utrzymało uwagę 7 min (wcześniej 3–4), zrezygnowano z bębenka – nadwrażliwość słuchowa; zastosowano słuchawki wygłuszające.”

METODY PRACY I DOSTOSOWANIA

Dostosowania środowiska: oświetlenie pośrednie, ograniczenie pogłosu, czytelna struktura sali, kącik wyciszenia, wizualne plany dnia (UDL – uniwersalne projektowanie uczenia się). Dostosowania dydaktyczne: krótsze polecenia, modelowanie, praca na mocnych stronach, możliwość alternatywnej odpowiedzi (gest, piktogram, urządzenie mowy). Interwencje: elementy TEACCH (strukturyzacja przestrzeni i czasu), AAC/PECS, pozytywne wzmocnienie i wyraźne kryteria sukcesu.

Ważne: wsparcie dziecka nie może odbywać się kosztem dobrostanu grupy — planujemy „ciche” strategie (wizualizacje, przerwy sensoryczne, mikro-modyfikacje aktywności), które pomagają wszystkim.

PRZYKŁADOWY DZIEŃ PRACY I MINI-SCENARIUSZ

Dzień pracy: poranne przygotowanie środowiska (plany wizualne, materiały do komunikacji), krótkie uzgodnienie z nauczycielem prowadzącym, obserwacja wejścia dzieci, mikrodostosowania w aktywnościach, współprowadzenie zajęć, notatka z obserwacji, szybka informacja zwrotna do rodzica (np. w zeszycie kontaktów lub systemie elektronicznym).

Mini-scenariusz (temat: „Jesienne liście”, cel: rozwój komunikacji i motoryki małej):
– Materiały: prawdziwe liście, tacki sensoryczne, piktogramy „chcę/nie chcę”, klej w sztyfcie.
– Przebieg: powitanie z piosenką (komunikaty gestowe), eksploracja liści w kącikach, wspólne tworzenie kolażu (możliwość pracy w słuchawkach), prezentacja pracy.
– Dostosowania: wybór aktywności, przerwy sensoryczne, wizualna lista kroków.
– Kryteria sukcesu: dziecko dwukrotnie użyje symbolu „chcę”, wykona 3-krokowe zadanie z podpowiedziami malejącymi.

EWALUACJA EFEKTÓW

Mierzymy postępy wskaźnikami funkcjonalnymi (czas koncentracji, liczba inicjacji kontaktu, liczba samodzielnych przejść między aktywnościami), przeglądamy portfolio (prace, zdjęcia, opisy), wykorzystujemy proste skale obserwacyjne. Rodzic otrzymuje informację zwrotną regularnie (np. co miesiąc krótkie podsumowanie + raz na semestr przegląd IPET). Podstawy i rytm ewaluacji wynikają z rozporządzeń dot. organizacji kształcenia specjalnego i pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

FINANSOWANIE I ORGANIZACJA (2025)

Od 1 stycznia 2025 r. „kwota potrzeb oświatowych” zastąpiła dotychczasową część oświatową subwencji ogólnej. Podział środków między JST odbywa się na podstawie algorytmu (tzw. standard A i wagi odzwierciedlające m.in. potrzeby uczniów z orzeczeniami). Zmiany weszły w życie rozporządzeniem z 18.12.2024 r. (obowiązuje od 1.01.2025 r.). W praktyce oznacza to, że finansowanie wsparcia w przedszkolu zależy od danych w SIO i kategorii potrzeb.

Organizacja pracy: w arkuszu organizacji dyrektor planuje liczbę godzin specjalistów, obecność nauczyciela wspomagającego, podział grup, zastępstwa. Warianty różnią się w zależności od skali potrzeb i możliwości kadrowych.

NAJCZĘSTSZE MITY I BŁĘDY

1. „Wspomagający jest tylko dla jednego dziecka.” – Nie; współorganizuje pracę całej grupy z uwzględnieniem potrzeb dziecka/dzieci z orzeczeniem.
2. „Musi cały czas siedzieć obok dziecka.” – Nie; stosuje elastyczne wsparcie i uczy samodzielności.
3. „IPET to papier dla kontroli.” – IPET to plan pracy, który realnie prowadzi działania i ewaluację.
4. „Opinia PPP wystarczy, by zatrudnić wspomagającego.” – Podstawą jest orzeczenie.
5. „Pomoc nauczyciela może samodzielnie prowadzić zajęcia.” – To stanowisko niepedagogiczne; nie zastępuje nauczyciela.
6. „Asystent nauczyciela to to samo.” – Nie; stanowisko asystenta nie obowiązuje obecnie w przedszkolach.

PERSPEKTYWA RODZICA

Warto od początku ustalić: główne cele IPET, formy komunikacji (np. zeszyt kontaktów), sposób informowania o postępach i trudnościach, zasady udostępniania informacji wrażliwych (RODO). Dobrze jest zapytać o codzienne strategie: wizualizacje poleceń, przerwy sensoryczne, dostosowanie hałasu i oświetlenia.

CHECKLISTY I NARZĘDZIA

Dla dyrektora (skrót):
– sprawdź podstawę zatrudnienia nauczyciela wspomagającego;
– powołaj zespół ds. WOPFU/IPET;
– zaplanuj godziny i zakres współpracy w arkuszu organizacji;
– zapewnij szkolenia (AAC, TEACCH, UDL);
– ustal kanały komunikacji z rodzicami i PPP;
– wprowadź rutynę mini-ewaluacji co 4–6 tygodni.

Dla rodzica (na start):
– dostarcz aktualne orzeczenie i zalecenia;
– opisz mocne strony i trudności dziecka (2–3 akapity + przykłady);
– ustal formę kontaktu i częstotliwość informacji zwrotnej;
– zapytaj o dostosowania środowiska i plany dnia;
– omów zasady wsparcia w sytuacjach trudnych (meltdown, przeciążenie sensoryczne).

CASE STUDY

Było: dziecko w spektrum autyzmu, trudność w przejściach między aktywnościami, krzyk przy zmianach. Interwencja: wprowadzenie wizualnego planu, piosenki sygnalizującej koniec aktywności, „bilet” do kolejnej stacji, przerwy sensoryczne. Jest: po 6 tygodniach skrócenie czasu oporu z 5–7 min do 1–2 min; spadek zachowań trudnych o ~60% wg notatek obserwacyjnych.

Było: dziecko z afazją, ograniczona komunikacja werbalna. Interwencja: tablica z piktogramami (PECS), modelowanie gest-mowa, trening wyboru. Jest: po 8 tygodniach samodzielne wybory aktywności 70–80% sytuacji; wzrost inicjacji kontaktu.

TABELA: ROLE W PRZEDSZKOLU

Rola	Zakres główny	Odpowiedzialność	Dokumentacja
Nauczyciel prowadzący	Realizacja podstawy, organizacja pracy grupy	Pełna odpowiedzialność dydaktyczno-wychowawcza i za bezpieczeństwo	Dziennik, plany, ewaluacje
Nauczyciel wspomagający	Współorganizacja kształcenia specjalnego, dostosowania	Współodpowiedzialność za proces i bezpieczeństwo, praca w zespole	WOPFU, IPET, notatki, ewaluacja
Pomoc nauczyciela	Czynności opiekuńczo-porządkowe, wsparcie organizacyjne	Stanowisko niepedagogiczne, pod nadzorem nauczyciela	Zakres wg pracodawcy (prawo pracy)

FAQ

Czy nauczyciel wspomagający może prowadzić zajęcia samodzielnie?
Tak, jeśli jest nauczycielem zatrudnionym w przedszkolu i wynika to z organizacji pracy (np. współprowadzenie zajęć). To nie „terapeuta z zewnątrz”, lecz nauczyciel współodpowiedzialny za proces. Jednocześnie dokumentację kształcenia specjalnego tworzy zespół (WOPFU/IPET).

Czy opinia PPP wystarczy do uruchomienia kształcenia specjalnego?
Nie. Potrzebne jest orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego.

W jakim terminie przygotowuje się WOPFU i IPET?
Niezwłocznie po otrzymaniu orzeczenia; w praktyce przyjmuje się ok. 30 dni na opracowanie WOPFU i IPET, aby móc rzetelnie wdrożyć wsparcie.

Kto odpowiada za bezpieczeństwo dzieci?
Dyrektor zapewnia warunki BHP, a każdy nauczyciel — w tym wspomagający — realizuje je w codziennej praktyce.

Czym różni się pomoc nauczyciela od nauczyciela wspomagającego?
Pomoc nauczyciela to stanowisko niepedagogiczne (opieka, czynności pomocnicze); wspomagający to nauczyciel z kwalifikacjami z pedagogiki specjalnej.

Czy w 2025 r. zmieniły się wymagania kwalifikacyjne?
Tak. Obowiązuje nowelizacja z 8.08.2025 r., która porządkuje i doprecyzowuje kwalifikacje (wchodzi w życie 28.08.2025 r.).

Jak finansowane jest wsparcie w 2025 r.?
Z puli „kwoty potrzeb oświatowych” dzielonej algorytmem (standard A + wagi), zgodnie z rozporządzeniem obowiązującym od 1.01.2025 r.

Czy można zatrudnić asystenta nauczyciela w przedszkolu?
Nie przewidują tego aktualne przepisy dotyczące przedszkoli; organizacja opiera się na nauczycielach i stanowiskach niepedagogicznych (np. pomoc nauczyciela).

PODSUMOWANIE

Skuteczny nauczyciel wspomagający to partner nauczyciela prowadzącego, a nie „cień” dziecka. Jego praca zaczyna się od dobrej diagnozy (WOPFU), przenosi na klarowny plan (IPET), a kończy na mierzalnych efektach. W 2025 r. warto zwrócić uwagę na zaktualizowane kwalifikacje oraz nowy sposób finansowania, które mają ułatwić organizację realnego wsparcia. Najlepsze rezultaty przynosi współpraca: zespół przedszkola, rodzice i PPP, regularnie planująca i weryfikująca działania.