Physical Address
304 North Cardinal St.
Dorchester Center, MA 02124
Referat to uporządkowany, rzeczowy tekst, który syntetyzuje wybrane zagadnienie na podstawie źródeł. Jego celem jest przedstawienie stanu wiedzy (czasem z krótką analizą i wnioskami), a nie prezentacja własnych badań empirycznych.
Czym referat nie jest:
- nie jest „luźnym” esejem opiniotwórczym,
- nie jest wypracowaniem (gdzie liczy się sprawność narracyjna i argumentacja „za/przeciw” bez aparatu naukowego),
- nie jest prezentacją slajdów (to inny nośnik),
- nie jest raportem badawczym (tam dokumentujesz oryginalne badania).
RÓŻNICE MIĘDZY FORMAMI PRAC
| Forma | Cel | Oparcie na źródłach | Ton | Struktura |
|---|---|---|---|---|
| Referat | Syntetyczny przegląd wiedzy | Wysokie | Rzeczowy, neutralny | Wstęp – Rozwinięcie – Zakończenie + Bibliografia |
| Wypracowanie | Ćwiczenie pisarskie/argumentacyjne | Niskie–średnie | Swobodny | Swobodniejsza |
| Esej | Perspektywa autora, interpretacja | Różnie | Subiektywny, literacki | Niekiedy luźna |
| Prezentacja | Przekaz ustny/wizualny | Średnie–wysokie | Zwięzły | Slajdy, punkty |
| Raport badawczy | Dokumentacja własnych badań | Bardzo wysokie | Naukowy | Wstęp–Metody–Wyniki–Dyskusja–Wnioski |
PLAN DZIAŁANIA OD TEMATU DO TEZY
1) Zrozum polecenie. Zapisz dokładny zakres, długość, wymogi formalne, styl cytowań.
2) Zawęź temat do pytania badawczego.
Przykład: zamiast „Zmiany klimatu” → „Jakie są najważniejsze antropogeniczne czynniki ocieplenia od 1950 r.?”
3) Postaw tymczasową tezę/hipotezę.
Np. „Dominujący wpływ ma emisja CO₂ z paliw kopalnych.”
4) Ułóż konspekt (szkielet). Sekcje i podsekcje w 2–3 poziomach.
5) Zaplanuj research (źródła, słowa kluczowe, baza bibliotek).
6) Zbierz notatki i cytaty z pełnymi metadanymi.
7) Napisz brudnopis akapitami tematycznymi.
8) Zredaguj, sformatuj, sprawdź cytowania.
9) Ostateczny przegląd: spójność, język, technikalia.
10) Oddaj zgodnie z instrukcją (plik/nazwa/termin).
JAK ROBIĆ RESEARCH I WYBIERAĆ ŹRÓDŁA
Typy źródeł (od najsilniejszych):
- podręczniki akademickie i monografie renomowanych wydawnictw,
- artykuły naukowe (peer-review),
- raporty instytucji publicznych/międzynarodowych,
- rozdziały w pracach zbiorowych,
- wiarygodne portale edukacyjne/encyklopedie (jako start, nie jako jedyne źródło),
- źródła popularnonaukowe (ostrożnie).
Jak selekcjonować:
- Aktualność: sprawdź daty publikacji i edycji.
- Autorytet: autor (afiliacja), wydawca, recenzje, cytowalność.
- Zgodność: czy odpowiada na twoje pytanie?
- Rzetelność: bibliografia, metodologia, brak sensacji.
Praktyka notowania (antyplagiatowa):
- Zapisuj pełne dane już przy notatce (autor, rok, tytuł, strony, URL/DOI).
- Odróżniaj cytat (cudzysłów + numer strony) od parafrazy (własnymi słowami + źródło).
- Oznaczaj pomysły własne (np. kolorem).
STRUKTURA REFERATU (Z MINISZABLONAMI)
Strona tytułowa (przykład – liceum):
Nazwa szkoły
Imię i nazwisko autora
Tytuł referatu: Wpływ snu na pamięć
Przedmiot / Nauczyciel
Miejscowość, data
Strona tytułowa (przykład – uczelnia):
Uczelnia / Wydział / Kierunek
Imię i nazwisko, nr albumu
Tytuł referatu: Rola mitochondriów w starzeniu komórkowym
Przedmiot, prowadzący
Semestr / grupa
Miejscowość, miesiąc i rok
Spis treści (jeśli wymagany): automatyczny, z numerami stron.
Wstęp – co, po co, jak:
- kontekst (dlaczego temat jest ważny),
- zakres i pytanie badawcze,
- krótko: metoda pracy (przegląd literatury),
- zapowiedź układu.
Rozwinięcie – sekcje tematyczne:
- definicje i pojęcia,
- przegląd teorii/stanowisk,
- przykłady/mini-studia przypadków,
- krótkie porównania i synteza.
Zakończenie – najkrótsza część:
- odpowiedź na pytanie badawcze,
- 2–4 wnioski,
- ograniczenia i kierunki dalszej lektury.
Bibliografia – jeden konsekwentny styl (np. przypisy dolne albo cytowania w tekście – APA/MLA/Chicago). Zawsze sprawdź, czego wymaga prowadzący.
(Opcjonalnie) Aneksy – wykresy, tabele, materiały uzupełniające.
MINISZABLON KONSPEKTU (DO SKOPIOWANIA)
Tytuł: …
Pytanie badawcze: …
Teza robocza: …
Zakres: (czas, obszar, perspektywa) …
Słowa kluczowe do wyszukiwania: …
Struktura:
- Wstęp (kontekst, cel, metoda)
- [Sekcja 1: …] – definicje, ramy pojęciowe
- [Sekcja 2: …] – stanowiska/teorie + przykłady
- [Sekcja 3: …] – dyskusja i synteza
- Zakończenie – odpowiedź, wnioski
Lista źródeł do przeczytania (min. 5): …
PRZYKŁADOWE AKAPITY (WZORCE)
Wstęp (nauki społeczne):
„Zjawisko prokrastynacji wśród studentów budzi rosnące zainteresowanie badaczy, ponieważ wiąże się zarówno z obniżoną satysfakcją z nauki, jak i gorszymi wynikami akademickimi. Celem niniejszego referatu jest syntetyczne przedstawienie głównych ujęć teoretycznych oraz praktyk ograniczania odkładania na później. W pracy zastosowano przegląd literatury z lat 2015–2025, wyszukiwanej w bazach Google Scholar i Scopus. Tekst składa się z trzech części: definicji i mechanizmów, przeglądu interwencji oraz krytycznej syntezy.”
Akapit w rozwinięciu (przegląd stanowisk):
„W podejściu behawioralnym prokrastynacja bywa rozumiana jako efekt krótkoterminowego wzmocnienia wynikającego z unikania stresora (np. trudnego zadania). Z kolei ujęcia poznawcze podkreślają rolę zniekształceń oceny własnej skuteczności i preferencji czasowej. Badania metaanalityczne sugerują, że interwencje oparte na planowaniu implementacyjnym i monitorowaniu postępów przynoszą umiarkowane efekty, zwłaszcza w połączeniu z treningiem regulacji emocji (…).”
Zakończenie (z wnioskami):
„Przegląd literatury pozwala stwierdzić, że prokrastynacja ma charakter wieloczynnikowy, a skuteczne oddziaływania łączą elementy behawioralne i poznawcze. Najbardziej obiecujące są interwencje oparte na konkretyzacji celów i kontroli bodźców, choć ich efektywność różni się w zależności od kontekstu akademickiego.”
CYTOWANIE, PRZYPISY I BIBLIOGRAFIA — JAK TO ZROBIĆ POPRAWNIE
Dwa popularne sposoby:
- Cytowania w tekście (np. APA):
Parafraza: „Uczenie rozłożone w czasie zwiększa retencję (Nowak, 2021).”
Cytat dosłowny: „…‘zwiększa retencję’…” (Nowak, 2021, s. 34). - Przypisy dolne (numerowane):
Tekst…¹
–––––
¹ A. Nowak, Psychologia uczenia się, Warszawa 2021, s. 34.
Kiedy cytat, kiedy parafraza?
- Cytat: definicje, sformułowania kluczowe, dana liczba, kiedy precyzja słów jest ważna.
- Parafraza: gdy przekazujesz sens własnymi słowami — też wymaga podania źródła.
Przykładowe pozycje w bibliografii:
- Książka (APA):
Kowalski, J. (2020). Podstawy socjologii edukacji. Kraków: Wydawnictwo X. - Artykuł naukowy (APA):
Nowak, A., & Zielińska, M. (2022). Regulacja emocji a wyniki nauki. Przegląd Psychologiczny, 45(3), 211–230. https://doi.org/xxx - Rozdział w pracy zbiorowej (APA):
Wiśniewski, P. (2019). Motywacja wewnętrzna. W: B. Malinowska (red.), Psychologia motywacji (s. 55–78). Warszawa: Wydawnictwo Y. - Źródło internetowe (APA):
Polski Instytut Edukacji. (2024). Raport o czytelnictwie. Pobrano 10.08.2025 z https://…
Ważne: nie mieszaj stylów. Jeśli nie wiesz, który wybrać — poproś prowadzącego o wskazanie (np. APA 7, MLA, Chicago, przypisy).
ETYKA PRACY AKADEMICKIEJ: PLAGIAT, AUTOPLAGIAT, AI-ASYSTA
Plagiat — przywłaszczenie cudzej treści lub pomysłu bez wskazania źródła (dotyczy także parafrazy!).
Autoplagiat — ponowne oddanie tej samej lub istotnie tej samej pracy (lub jej fragmentów) na inne zaliczenie bez jawnej zgody prowadzącego.
Plagiat mozaikowy — zlepek cudzych zdań z drobnymi zmianami.
Jak pisać uczciwie:
- zapisuj źródła od razu,
- parafrazuj własnymi słowami i zawsze podawaj źródło,
- cytuj oszczędnie i z numerem strony,
- prowadź listę przeczytanych pozycji (nawet tych nieużytych).
AI jako asystent — odpowiedzialne korzystanie:
- dozwolone: burza mózgów, porządkowanie konspektu, wskazówki językowe, checklisty;
- ryzyka: halucynacje, nieaktualność, błędne cytowania, brak źródeł;
- bezpieczna praktyka: weryfikuj w bazach i książkach, nie cytuj AI jako „źródła wiedzy”, a jeśli uczelnia wymaga — ujawnij użycie narzędzia w „Uwagach metodycznych” (np. „Korzystałem z narzędzia AI do weryfikacji językowej i porządkowania konspektu; treść merytoryczną oparto wyłącznie na źródłach z bibliografii.”).
Uwaga: systemy antyplagiatowe mierzą podobieństwo, nie „winę”. Nie ma „magicznego progu bezpieczeństwa”. Liczy się rzetelność i dokumentacja źródeł.
REDAKCJA, STYL I FORMATOWANIE
Styl: zwięzły, rzeczowy, bez żargonu. Akapity po 5–10 zdań, każdy z jednym wątkiem. Unikaj „waty słownej”. Używaj łączników między akapitami (np. „Po pierwsze…”, „Z kolei…”, „Podsumowując…”).
Format (zawsze sprawdź wymagania prowadzącego):
- czcionka 11–12 pt, interlinia 1,5, marginesy ~2,5 cm, numeracja stron;
- wyrównanie do lewej lub wyjustowane (zgodnie z wytycznymi),
- spójne nagłówki (H1/H2), tytuły tabel i rysunków,
- konsekwentny styl cytowań.
Ryciny i tabele: numeruj i podpisuj, podawaj źródło pod tabelą/ryciną.
MINISZABLONY DO SZYBKIEGO STARTU
1) Wzór wstępu (do dostosowania):
„Celem niniejszego referatu jest przedstawienie … (temat) w ujęciu … (np. historycznym/porównawczym). W pierwszej części zdefiniowano kluczowe pojęcia i ramy teoretyczne. Następnie omówiono najważniejsze stanowiska badawcze oraz wybrane przykłady empiryczne. W zakończeniu sformułowano wnioski i wskazano ograniczenia pracy.”
2) Wzór akapitu analitycznego (metoda TEZA–DOWÓD–KOMENTARZ):
Teza: „Uczenie rozłożone w czasie jest skuteczniejsze niż skomasowane.”
Dowód: „Badania X i Y wykazały wyższy poziom retencji po 7 i 30 dniach…”
Komentarz: „W praktyce oznacza to, że… co jest spójne z teorią…”.
3) Wzór zakończenia:
„Odpowiadając na pytanie badawcze… Najmocniejsze argumenty przemawiały za… Ograniczeniem pracy jest… W przyszłości warto zbadać…”
4) Krótki szablon bibliografii (przypisy dolne):
[1] Autor, Tytuł, Miejsce: Wydawnictwo, rok, s. xx–yy.
[2] Autor, „Tytuł artykułu”, Tytuł czasopisma nr/rok, s. xx–yy.
[3] Instytucja, Tytuł raportu, rok, URL (dostęp: dd.mm.rrrr).
CHECKLISTY (DO ODHACZENIA)
Przed pisaniem
- Zrozumiałem polecenie i styl cytowań.
- Zawęziłem temat do pytania badawczego.
- Mam konspekt z sekcjami.
- Zidentyfikowałem min. 5–8 wiarygodnych źródeł.
W trakcie
- Notuję pełne dane bibliograficzne.
- Odróżniam cytat/parafrazę i oznaczam strony.
- Każdy akapit ma tezę i dowód.
- Rysunki/tabele mają podpisy i źródła.
Przed oddaniem
- Spójny styl cytowań i bibliografii.
- Wstęp odpowiada temu, co rzeczywiście napisałem.
- Zakończenie zawiera wnioski, nie nowe treści.
- Poprawność językowa i techniczne formatowanie.
- Plik nazwany wg zasad (np. Nazwisko_Temat_Referat.pdf).
NAJCZĘSTSZE BŁĘDY I SZYBKIE NAPRAWY
- Za szeroki temat → zawęź do pytania „kto/co/kiedy/gdzie/dlaczego/jak?”.
- Brak tezy → napisz jedno zdanie, które odpowiada na pytanie pracy.
- Parafraza „po słowie” → odłóż źródło, wyjaśnij własnymi słowami sens, wróć i dodaj odsyłacz.
- Mieszanie stylów cytowań → wybierz jeden i popraw konsekwentnie.
- Zbyt długi wstęp → 10–15% całości, nie więcej.
- Brak wniosków → wypisz 2–4 zdania odpowiadające wprost na pytanie badawcze.
- Bibliografia niealfabetyczna (APA/MLA) → posortuj i sprawdź interpunkcję.
MINI-PRZYKŁAD: ZARYS REFERATU „WPŁYW SNU NA PAMIĘĆ”
Pytanie: Jak sen konsoliduje pamięć deklaratywną u młodych dorosłych?
Teza: Faza NREM, zwłaszcza wolnofalowa, wspiera konsolidację śladów pamięciowych poprzez koordynację wrzecion snu i wolnych fal.
Sekcje:
- Wstęp: znaczenie snu dla uczenia się
- Mechanizmy neurofizjologiczne (NREM, REM; wrzeciona i fale wolne)
- Przegląd badań eksperymentalnych 2015–2025
- Ograniczenia i czynniki zakłócające (np. deprywacja, kofeina)
- Zakończenie: wnioski i implikacje dla praktyki uczenia się
Źródła wstępne: 2 podręczniki neuro, 4 artykuły przeglądowe, 3 eksperymenty, 1 raport instytucji.
HARMONOGRAM PRACY (PRZYKŁAD NA 10 DNI)
- Dzień 1: zrozum polecenie, sformułuj pytanie i tezę, szkic konspektu.
- Dni 2–4: research i notatki (min. 2–3 źródła/dzień).
- Dni 5–6: pisanie brudnopisu (sekcja po sekcji).
- Dzień 7: przerwa + świeże czytanie, uzupełnienia.
- Dzień 8: redakcja merytoryczna i stylistyczna.
- Dzień 9: bibliografia, formatowanie, ryciny, spis treści.
- Dzień 10: ostateczna korekta i oddanie.
WZÓR MAILA DO PROWADZĄCEGO (GDY MASZ WĄTPLIWOŚCI)
„Szanowna Pani/Szanowny Panie [Nazwisko],
piszę w sprawie referatu z [przedmiot]. Czy mogę prosić o potwierdzenie, czy preferowany jest styl cytowań [np. APA 7/przypisy dolne], a także jaka jest wymagana długość tekstu (bez bibliografii)? Dziękuję i pozdrawiam,
[Imię i nazwisko], [grupa/semestr].”
PODSUMOWANIE
Dobry referat to jasny cel, rozsądnie zawężony temat, wiarygodne źródła i spójny wywód. Pracuj etapami: zrozumienie zadania → pytanie i teza → konspekt → research → pisanie → redakcja i bibliografia. Pamiętaj o etyce cytowania i odpowiedzialnym korzystaniu z narzędzi (w tym AI). Na koniec — sprawdź technikalia i oddaj pracę zgodnie z wytycznymi. Powodzenia!
